Inleiding

In het kader van de evolutie van de veiligheidssituatie aan haar oostgrens, heeft de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) een reeks versterkingen in plaats gesteld. Sinds de invasie van Rusland in Oekraïne zijn deze inspanningen van de NAVO en haar lidstaten nog sterk toegenomen.

Zoals het door de Secretaris-Generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, al vaak werd benadrukt, maakt de NAVO geen deel uit van het conflict en is ze niet in een gewapend treffen betrokken met Rusland. Het is ook nooit de intentie geweest van het NAVO-bondgenootschap om hierop aan te sturen. Als betrouwbare organisatie tracht ze wel haar lidstaten te steunen waar mogelijk, zonder actief militair op te treden, teneinde een escalatie van het conflict op grotere schaal te vermijden.

Als betrouwbare en plichtsbewuste bondgenoot levert ook België een belangrijke bijdrage hiertoe. Om een goed overzicht te krijgen, worden enkele NAVO-initiatieven waaraan de Belgische Defensie bijdraagt in de rubrieken hieronder uitgelegd.

De NATO enhanced Forward Presence (eFP) / NATO Multinational Battlegroup Lithuania

Vóór de illegale annexatie van de Krim door Rusland in 2014 had de NAVO geen plannen om gevechtstroepen in het oostelijke deel van haar grondgebied in te zetten.

Op de NAVO-top van 2016 in Warschau kwamen de regeringsleiders van alle lidstaten overeen om de aanwezigheid in het oosten en zuidoosten van het NAVO-grondgebied te versterken als reactie op de toegenomen instabiliteit en onveiligheid langs de buitengrenzen.

Het betreft de grootste versterking van de collectieve verdediging van de Alliantie sinds de Koude Oorlog.

De afgelopen jaren hebben de bondgenoten de aanwezigheid op de oostflank van het NAVO-grondgebied versterkt door middel van de “enhanced Forward Presence” (eFP) in Estland, Letland, Litouwen en Polen en de “Tailored Forward Presence” (tFP) in het Zwarte Zeegebied.

De “enhanced Forward Presence” (eFP) van de NAVO, die sinds juli 2017 volledig is ontplooid, bestaat uit vier multinationale “Battle Groups” ter grootte van bataljons, die op vrijwillige, volledig duurzame en roterende basis worden geleverd door “Framework Nations” (FN) en andere bijdragende bondgenoten of “Troop Contributing Nations” (TCN). De Battle Groups opereren in overleg met de nationale binnenlandse strijdkrachten en hebben een permanente aanwezigheid in de “Host Nations” (gastlanden Estland, Letland, Litouwen en Polen).

De Belgische Defensie leverde al zeven bijdragen in het kader van de eFP:

• 2017: een compagnie transport in Litouwen
• 2018: een compagnie manoeuvre, eveneens in Litouwen
• eerste semester van 2019: een compagnie manoeuvre in Estland
• tweede semester 2019: een compagnie manoeuvre in Litouwen
• 2021: opnieuw een compagnie manoeuvre in Litouwen
• 2022:  een gemotoriseerde infanteriecompagnie in Litouwen
• Tweede semester 2023: een inzet van ongeveer 250 militairen voornamelijk van het 12/13 Line Battalion.

Van januari tot en met juli 2024 worden opnieuw twee detachementen (ISTAR en Joint Support Detachment) van ongeveer 150 militairen ingezet in Litouwen.

Als reactie op de Russische invasie van Oekraïne kwamen de staatshoofden en regeringsleiders tijdens de buitengewone NAVO-top in Brussel op 24 maart 2022 overeen om nog vier multinationale gevechtsgroepen op te richten in Bulgarije, Hongarije, Roemenië en Slowakije. Dit brengt het totale aantal multinationale gevechtsgroepen op acht. Deze strekken zich uit over de hele oostflank van de NAVO, van de Oostzee in het noorden tot de Zwarte Zee in het zuiden.

Italië, Hongarije, Frankrijk en Tsjechië vormen de Framework Nations van de bijkomende 4 Battle Groups (BG), respectievelijk in de gastlanden: Bulgarije, Hongarije, Roemenië en Slowakije.

Vandaag toont deze Forward Presence de solidariteit, vastberadenheid en het reactievermogen van het NAVO-bondgenootschap om onmiddellijk te reageren op elke agressie.

De NATO Response Force (NRF)

De NATO Response Force (NRF) is de snelle-interventiemacht van de NAVO en bestaat uit een goed getrainde, multidisciplinaire, multinationale troepenmacht. Deze staat 24/7 en 365 dagen per jaar paraat om in zeer korte tijd te reageren op het volledige scala van veiligheidsuitdagingen, van crisisbeheersing tot collectieve verdediging. De NRF is gebaseerd op een rotatiesysteem waarbij geallieerde landen eenheden voor land-, lucht-, zee- of speciale operaties (SOF) klaar houden voor een periode van 12 maanden.

De NAVO-bondgenoten besloten in 2014 om de NRF te versterken door een zeer snelle-interventiemacht (flitsmacht) te creëren, bekend als de Very High Readiness Joint Task Force (VJTF). Deze interventiemacht van de NAVO is het snelst inzetbare deel van de NRF en kan indien nodig reeds binnen enkele dagen ingezet worden.

Deze enhanced of verbeterde NRF is een van de maatregelen van het Readiness Action Plan (RAP), dat tot doel heeft te reageren op de veranderingen in de veiligheidsomgeving en zo de collectieve verdediging van het NAVO-bondgenootschap verder te versterken.

Frankrijk had tussen 1 januari 2022 en 31 december 2022 de leiding over de VJTF Land Forces. De leiding over de VJTF wordt jaarlijks overgedragen tussen de bondgenoten. Frankrijk nam de fakkel over van Turkije dat in 2021 de troepenmacht leidde. Het algemene bevel over de NRF behoort sinds 3 mei 2019 toe aan de ’NAVO haar Geallieerde Opperbevelhebber voor Europa (Supreme Allied Commander Europe – SACEUR), een Amerikaanse generaal. In 2023 had Duitsland de leiding over de VJTF-troepenmacht. In 2024 is het de beurt aan het Verenigd Konkrijk.

Als reactie op de onrechtmatige invasie van Rusland in Oekraïne, activeerde de NAVO op 25 februari 2022 voor het eerst elementen van de NRF in een afschrikkings- en defensieve rol. In dat kader hebben de bondgenoten duizenden extra troepen – samen met gepantserde voertuigen, artillerie-eenheden, schepen en vliegtuigen – in hoge paraatheid gesteld om het NAVO-grondgebied en haar bevolking te verdedigen.

België maakte in 2022 met een detachement van zo’n 300 militairen deel uit van het speerpuntbataljon onder Frans bevel binnen de VJTF. Dit bataljon werd geactiveerd en sinds 8 maart 2022 ontplooid in Roemenië om hier een van de vier bijkomende Battle Groups op te starten die alle vier kaderen in de initiatieven onder de noemer eVA of “enhanced Vigilance Activities”. Deze Battle Group kreeg de naam Collective Defense Battle Group (CD BG).

Naar aanleiding van de dreigementen over het mogelijke gebruik van onconventionele wapens tegen Oekraïne stuurde Defensie in april 2022 ook CBRN-instructeurs (Chemisch, Biologisch, Radiologisch en Nucleair) naar Roemenië om herhalingscursussen te geven aan het Belgische detachement om klaar te zijn in het geval van een onconventionele aanval.

Bijna vier maanden na het vertrek richting Roemenië zetten op 20 juni de eerste militairen van het Belgisch detachement weer voet op eigen bodem.

Op 2 augustus 2022 vertrokken opnieuw een 70-tal Belgische militairen naar het Roemeense Cincu. Daar hebben zij de volgende 4 maanden, samen met hun Nederlandse en Franse collega’s, nieuwe infrastructuur voorzien in het kader van de NAVO-versterking van de oostflank. Deze nieuwe basis zal in de nabije toekomst een 1500-tal militairen huisvesten. De laatste militairen van het Belgische detachement zijn teruggekeerd op 5 december 2022.

De Belgische Defensie neemt vanaf juli 2023 tot juli 2024 opnieuw deel aan de multinationale battlegroup van de NAVO in Roemenië onder Franse leiding. Deze bijdrage bestaat uit de inzet van een Combined Arms Tactical Sub Group (CATSG), een interwapencompagnie in samenwerking met de Luxemburgse strijdkrachten. De eerste rotatie van de CATSG is tot eind oktober uitgevoerd door het Bataljon Bevrijding 5 Linie. Het 1e Bataljon Prins Boudewijn Carabiniers is momenteel ter plaatse. Naast de CATSG zijn ook een steuncompagnie en een detachement Genie ontplooid.

De NAVO Air Policing

De bescherming van het NAVO-luchtruim is een collectieve verantwoordelijkheid van haar lidstaten. Deze vereist luchtverdedigingsmiddelen die binnen een zeer korte tijd beschikbaar zijn. Daarom is de Belgische Defensie ook in het luchtruim reeds actief betrokken bij de verschillende NAVO-operaties aan de oostflank van Europa.

De NAVO beschermt het Baltische luchtruim sinds 2004, toen Estland, Letland en Litouwen tot de Alliantie toetraden. De drie Baltische staten beschikken immers niet over eigen gevechtsvliegtuigen om de luchtpolitie boven hun grondgebied te verzekeren. NAVO-lidstaten die wel over een Air Policing capaciteit beschikken, dragen dan ook vrijwillig bij aan de NAVO Baltic Air Policing missies (BAP). Deze verantwoordelijkheid wordt om de vier maanden overgedragen tussen de bondgenoten. De capaciteit voor de missie in de Baltische staten werd tot stand gebracht door de inzet van NAVO-gevechtsvliegtuigen op de luchtmachtbasis Šiauliai in Litouwen. Sinds 2014 gebruikt de NAVO ook de luchtmachtbasis Ämari in Estland en Malbork in Polen voor de inzet van extra Air Policing middelen in het kader van de Enhanced Air Policing Mission (EAPM). Deze missie is ontstaan na de Russische annexatie van de Krim in 2014.

De Belgische Luchtcomponent nam met een F-16 detachement reeds elf keer deel aan de bewakingsmissie van het Baltische luchtruim. Onze F-16-piloten en het ondersteunend personeel stonden de klok rond paraat als Quick Reaction Alert (QRA) of luchtpolitie en voerden patrouillevluchten uit om de veiligheid in het Baltische luchtruim te garanderen. In maart 2004 was België het eerste land dat het luchtruim boven de Baltische staten beschermde. Elke missie duurt vier maanden, waarbij onze F-16’s dag en nacht het luchtruim bewaken.

Op 31 maart 2022 eindigde onze elfde opdracht in het kader van de Enhanced Air Policing Mission (EAPM) in Estland. Ten gevolge van de onrechtmatige invasie van Oekraïne door Rusland werd het Belgische F-16 detachement op vraag van de NAVO aansluitend verlengd in het kader van de nieuwe opdracht enhanced Vigilance Activities (eVA), vanuit diezelfde luchtmachtbasis van Amari in Estland.

Het hoofddoel van deze nieuwe opdracht is extra ontrading en tegelijkertijd solidariteit tonen tussen de bondgenoten. Deze opdracht ging van start op 1 april 2022 en duurde vier maanden. Het detachement voerde zowel trainingsmissies als eVA-missies uit. Ook stonden ze klaar voor onderscheppingen in de lucht indien nodig.

Op woensdag 5 oktober 2022 vertrokken opnieuw zes F-16’s richting Estland om er deel te nemen aan de NAVO-opdracht enhanced Vigilance Activities (eVA). Het Belgische detachement bestond uit 97 militairen waaronder tien piloten, zes F-16’s en technisch- en ondersteuningspersoneel, het leeuwendeel afkomstig uit 2 Wing Tac uit Florennes. Hun missie liep tot begin november 2022. De deelname van het Belgische detachement omvatte trainingsmissies of gewapende missies.

Van december 2023, en tot eind maart 2024, zijn een Belgisch detachement van een 70-tal militairen en 4 F-16’s opnieuw ingezet in Šiauliai in Litouwen, voornamelijk belast met een QRA-missie (Quick Reaction Alert). Tijdens deze opdracht kan het detachement ook opdrachten uitvoeren in het kader van de mogelijke eVA-missies.

Andere bijdragen ter versterking van het eVA luchtdispositief

Naast onze deelname met F-16-detachementen aan de BAP, EAPM en eVA-missies is Defensiepersoneel ook aanwezig in verschillende internationale en Belgische staven, ter versterking van het eVA luchtdispositief.

Zo zijn een aantal militairen van de Belgische Luchtcomponent permanent ingezet in de Multinational Multirole Tanker Transport Unit (MMU) in Eindhoven (Nederland) en levert de Belgische Defensie ook hier een belangrijke bijdrage a rato van 1 toestel, wat neerkomt op 1000 vlieguren op jaarbasis, met bijhorend personeel.

In dit multinationaal samenwerkingsverband beschikken de zes deelnemende NAVO-partners (Nederland, Duitsland, België, Luxemburg, Noorwegen en Tsjechië) over een eigen vloot van Airbustoestellen A330 Multirole Tanker Transport (MRTT).

Deze MRTT-toestellen worden vooral gebruikt om NAVO-vliegtuigen bij te tanken in de lucht (Air-to-Air Refueling Support), maar kunnen eveneens worden ingezet voor het vervoer van personeel en vracht, of voor medische evacuaties. In totaal zal de vloot voor het einde van 2024 beschikken over negen MRTT-toestellen.

Naast de eVA-opdrachten voert de MMU immers ook andere NAVO-opdrachten uit met deze toestellen, zoals bijvoorbeeld transportzendingen ter ondersteuning van diverse operaties.

In het kader van de NATO Airborne Early Warning and Control (NAEW&C) Force, gevestigd in Geilenkirchen (Duitsland), bestaat er een E-3A Component. Deze internationale component ontleent haar naam aan de Boeing E-3A Sentry-toestellen die de eenheid in dienst heeft. Die zijn beter bekend onder hun acroniem AWACS: Airborne Warning and Control System. De toestellen met hun kenmerkende radar zijn een essentieel element van hedendaagse NAVO-operaties, vooral wat betreft de veiligheid van het Europese luchtruim. Dankzij de krachtige radar en de hoogte leveren zij een “God’s-eye view” van elk mogelijk conflictgebied.

In het kader van de eVA-missies ter ondersteuning van de NAEW&C, zijn er momenteel een aantal Belgische militairen ingezet in de vliegbasis Šiauliai in Litouwen.

In het kader van de steun aan het eVA-luchtdispositief zijn er ook Belgische militairen van de 2 Tactische Wing in Florennes Airbase stand-by in hun eigen eenheid. Zij zijn belast met het uitvoeren van beeldanalyses.

In het Duitse Uedem zijn er ook militairen van de Belgische Luchtcomponent ingezet in het Combined Air Operations Centre (CAOC) ter ondersteuning van de Joint Force Air Component Commander (JFACC) in Ramstein. Het CAOC is bemand met personeel van 18 NAVO-landen en is verantwoordelijk voor alle Air Policing-aangelegenheden in het Europese NAVO-luchtruim ten noorden van de Alpen. Dit omvat dus onder andere de controle over de Baltic Air Policing (BAP) en Enhanced Air Policing-missie (EAPM) van de NAVO, evenals de periodieke luchtpolitie- en bewakingsmissie van de NAVO boven IJsland.

Nog in Ramstein in Duitsland zijn een aantal militairen van de Belgische Luchtcomponent ingezet in het Allied Air Command (AIRCOM), dat eveneens ondersteuning levert aan de JFACC waar ook Belgische militairen werken.

De maritieme NAVO-operaties

De NAVO beschikt over vier permanente maritieme Task Groups (geallieerde vloten) die steeds inzetbaar zijn en een brede waaier aan opdrachten kunnen uitvoeren.

Op quasi permanente basis zet de Belgische Marine eenheden in binnen deze geallieerde vloten. Zo neemt er regelmatig een Belgische mijnenjager deel aan de operaties van de Standing NATO Mine Counter Measures Group (SNMCMG1) en op sporadische basis een fregat aan de Standing NATO Maritime Group 1 of 2 (SNMG1 of SNMG2)

De SNMCMG1 of SNMCMG2 is een internationale permanente geallieerde vloot van mijnenjagers en -vegers en heeft als belangrijkste opdracht om zeemijnen op te sporen en onschadelijk te maken. Daarnaast kan deze vloot ook helpen om piraterij te bestrijden, reddingsopdrachten uit te voeren of bemanningen van schepen in nood te evacueren. Deze vloot voert voornamelijk haar opdrachten uit in de Baltische Zee.

Van 24 januari tot 2 mei 2022 nam de Tripartite-mijnenjager BNS Lobelia met ongeveer 45 bemanningsleden deel aan een internationale militaire operatie van de SNMCMG1.

Sinds 1 april 2022 maakt deze vloot ook deel uit van de NATO Response Force (NRF). Sinds dan opereerde de BNS Lobelia in de schoot van de Very High Readiness Joint Task Force VJTF(M), als onderdeel van de NRF. Op 2 mei 2022 nam de Tripartite-mijnenjager BNS Primula deze taak over van de BNS Lobelia.

In 2023 nam Defensie ook deel aan deze geallieerde vloot met mijnenjagers. De BNS Primula werd ingezet van 30 januari tot 17 februari 2023 en was oproepbaar van 1 tot 29 januari en van 18 tot 26 februari 2023. De BNS Bellis werd ingezet van 27 februari 2023 tot 26 mei 2023 en was oproepbaar van 27 mei tot 28 juli 2023.

In het tweede semester van 2023, van 14 augustus tot en met 8 december 2023, heeft Defensie de BNS Crocus ingezet in de SNMCMG1. Deze was on call van 9 tot en met 31 december 2023. Vanaf eind september 2023 tot begin januari 2024 wordt ook een stafofficier ingezet.

Begin 2024 werd voor de periode van 4 maanden een stafofficier ingezet als stafchef binnen de SNMCMG1. De BNS Crocus werd in hetzelfde kader  ingezet van 19 februari tot 3 mei.

De bemanningen van de schepen maken eveneens gebruik van de gelegenheid om de banden met het commando van deelnemende naties te versterken. Zo nemen ze tijdens de operatie ook deel aan tal van multinationale NAVO-oefeningen, zoals Dynamic Move, Brilliant Jump en Cold Response, Open Spirit en BaltOps.

De SNMG1 of SNMG2 is een internationale permanente geallieerde vloot die bij een crisis snel maritieme eenheden kan ontplooien. Deze vloot wordt voornamelijk ingezet in respectievelijk de Atlantische en mediterrane regio’s – hoewel beide beschikbaar zijn voor inzet waar nodig, zowel in als rondom Europa. Een vloot van de Standing NATO Maritime Group bestaat meestal uit vier tot zes torpedobootjagers en fregatten van de verschillende lidstaten van de NAVO, met schepen die maximaal zes maanden per opdracht ingezet worden. Ze nemen deel aan een aantal operaties, oefeningen en maritieme veiligheidspatrouilles, evenals regionale engagementen zoals het uitvoeren van havenbezoeken.

De fregatten van de Belgische Marine zijn in deze alliantievloten reeds succesvol ingezet tijdens verschillende operaties in wateren van de Middellandse Zee tot de Perzische Golf en de Golf van Aden, en van de Noordzee tot de Atlantische Oceaan.

Onze fregatten beschikken ook over een NH-90 NFH boordhelikopter ter ondersteuning van de operaties. Deze “NATO Frigate Helicopter” is ontworpen voor onderzeebootbestrijding vanaf het fregat als moederschip. Ook kan dit toestel ingezet worden bij oppervlakte-oorlogsvoering, ondersteuning bij het onderscheppen van drugstransporten, transport van materiaal en personeel, opsporing en redding (Search and Rescue – SAR).

Waarom neemt Defensie deel aan oefeningen?

Buitenlandse operaties uitvoeren kunnen we niet zonder een goede voorbereiding. Elke militair die naar een operatiezone kan vertrekken, moet daarom gedurende twee tot zes maanden per jaar aan oefeningen deelnemen. Deze oefeningen, zowel ter land, ter zee als in de lucht, vinden vaak plaats in een bilateraal of multinationaal kader en dit zowel in binnen- als buitenland.

Tijdens onze ontplooiing in het kader van de NAVO-operaties moeten we ondanks de verschillen in doctrine, taal, structuren, tactiek en training, effectief kunnen samenwerken met onze NAVO-partners. Daarom nemen we regelmatig deel aan oefeningen in een multinationaal kader. Deze oefeningen versterken de interoperabiliteit en laten ons toe onze vaardigheden en kennis op te bouwen.

We begrijpen dat heel wat burgers ongerust zijn door de situatie in Oekraïne. Maar wie onze soldaten en militaire voertuigen in het straatbeeld ziet, onze jachtvliegtuigen en helikopters in de lucht ziet of hoort, of onze schepen voor de kust ziet varen hoeft niet te schrikken. Het gaat om geplande oefeningen, zodat we steeds klaar zijn om 24/7 waar ook ter wereld te worden ingezet.

#24Feb2022 #WeAreNATO #StrongerTogether